Grčko-turski rat (1919–1922) bio je oružani sukob između Kraljevine Grčke i turskog nacionalnog pokreta predvođenog Mustafom Kemalom Ataturkom. Rat je izbio nakon što su Grci, uz podršku sila Antante, okupirali područje zapadne Anadolije, uključujući Izmir, s ciljem proširenja teritorija u skladu s Megali idejom (stvaranjem moderne Grčke države u istorijskim granicama). Međutim, turske snage su uzvratile, što je kulminiralo velikom ofanzivom 1922. godine i grčkim porazom. Rat je završen potpisivanjem Lozanskog sporazuma 1923. godine, koji je definisao moderne granice Turske i doveo do masovne razmene stanovništva između dve zemlje.

Godina je 1922. Grčka i Turska završavaju krvavi rat, a katastrofa u Smirni donosi talas izbeglica koji menja demografsku i kulturnu sliku Grčke. Stotine hiljada ljudi pristižu iz Male Azije, noseći sa sobom uspomene, tugu, ali i još nešto. Strast prema fudbalu. Tako su rođeni neki od najpoznatijih grčkih fudbalskih klubova, koji su izbeglicama postali simbol identiteta, nade i novog početka.

Koren grčkih klubova, bilo je sportsko društvo Pera, koje je krajem 19. veka osnovano u Istanbulu (tadašnjem Konstantinopolju). Međutim, rat je doveo do iseljavanja Grka sa tog prostora, pa je Pera, odnosno njena fudbalska sekcija poznatija pod nazivom Hermes, preimenovana u Bejugluspor. Taj klub nikada više neće činiti važan faktor u fudbalu (Turskom) jer će neke mnogo poznatije ekipe (istanbulski trio Galatasaraj, Fenerbahče i Bešiktaš) preuzeti glavnu reč. No, iseljeni Grci, širom nove domovine, a među njima brojni sportisti nekadašnjeg kluba, osnovaće nove, koji će ih podsećati na korene i davno izgubljenu zemlju. Među najpoznatijim klubovima grčkih izbeglica svakako su AEK iz Atine, te solunski PAOK. 

AEK Atina – Simboli Vizantije i Aja Sofija

Jedan od najpoznatijih izbegličkih klubova je AEK Atina, osnovan 1924. godine. Njegovi osnivači bili su Grci iz Konstantinopolja i Male Azije koji su bežeći od rata stigli u Atinu. Međutim, AEK nije bio samo fudbalski klub, bio je kulturno i sportsko utočište za ljude koji su izgubili domove. Skraćenica AEK je od Sportsko društvo Konstantinopolj. Zlatni dvoglavi orao, simbol Vizantijskog carstva, postao je amblem kluba, podsećajući na poreklo njegovih osnivača. Danas, AEK je jedan od najtrofejnijih grčkih klubova sa bogatom istorijom u domaćim i evropskim takmičenjima. Boje kluba su crna i žuta, koje simbolizuju poreklo i povezanost sa nekadašnjim carstvom. Čak i klupski grb, dvoglavi orao, predstavlja samo adaptaciju grba nekadašnje dinastije Paleologa, koji su upravljali Vizantijom sve do pada Konstantinopolja 1453. godine. Kolika je povezanost AEK-a i Istanbula, najbolje pokazuje činjenica da se stadion zove Aja Sofija i da se nalazi u naselju Nea Filadelfia (Nova Filadelfija) po gradu u Anadoliji iz kog su izbegli Grci koji su osnovali klub.

PAOK Solun – Simbol ponosa izbeglica u severnoj Grčkoj

Paralelno sa Atinom, izbeglice koje su napustile današnje prostore Turske, naseljavali su i Solun. Tako u Solunu nastaju dva nova kluba, AEK i PAOK. Da, iako zvuči čudno, u Solunu su izbeglice osnovale dva kluba, a postojala su već dva lokalna, Iraklis i Aris. Sve do 1929. godine, solun će imati dva izbeglička kluba koji će u nazivu imati Konstantinopolj. Onda će se AEK i PAOK ujediniti i ostaće samo PAOK. Skraćenica PAOK ustvari znači Svesolunsko sportsko društvo Konstantinopolj. Solunski crno-beli će u decenijama kasnije postati jedan od najjačih klubova u Grčkoj, naravno posle atinske trojke, ali će trio iz glavnog grada nadmašiti u jednom. PAOK je zvanično najpopularniji grčki klub među dijasporom. Kao i ekipa iz Atine simbol će im biti dvoglavi orao. Ipak, solunski klub ga je malo modifikovao u odnosu na AEK. Boje kluba nisu odabrane slučajno, crna predstavlja tugu za napuštenim vekovnim domovima, dok je bela simbol vere i nade. Navijači i danas ponosno ističu korene kluba i njegov izbeglički identitet.

Apolon Smirnis – Sećanje na izgubljeni dom

Apolon Smirnis, klub je sa sedištem u Atini, još je jedan primer sportskog kolektiva sa izbegličkim korenima. Osnovan u Smirni (Izmiru) pre rata, klub je preživeo tragediju i preselio se u Grčku, nastavljajući da neguje duh nekadašnje zajednice. Apolon i danas nosi naziv svog nekadašnjeg doma, podsećajući na bol i gubitak, ali i istrajnost i grčke korene. Pokolji u tadašnjoj Smirni, bili su najbrutalniji u toku rata, pa nije ni čudo što je sentiment današnjih navijača ovog kluba jako vezan za poreklo. Apolon je osnovan još 1891. godine, ali u Atini nastupaju od 1922. Apolon nikada nije bio uspešan klub, nema riznicu trofeja, ali predstavlja važan simbol za potomke izbeglica iz Male Azije i obala Jonskog mora. 

Panionios – Most između prošlosti i budućnosti

Današnji Izmir, bio je kuća još jednog atinskog kluba. Možda i najpoznatiji, nakon Olimpijakosa, Panatinaikosa i AEK-a, atinski klub je Panionios. Popularni “panteri” osnovanu su takođe u Izmiru i jedan je od najstarijih klubova u Grčkoj. Nakon rata preselili su se u Atinu, u 

Panionios, osnovan u Smirni 1890. godine i najstariji je grčki klub. Nakon 1922. godine, klub se preselio u Atinu, gde je nastavio svoje postojanje kao simbol izbegličke zajednice. Njegova bogata istorija i kontinuitet u grčkom fudbalu predstavljaju važan deo sportskog i kulturnog nasleđa izbeglica. Ime Panionios, predstavlja složenicu Svejonski sportski savez. Dom ovog kluba, je atinsko naselje Nea Smirnis (Nova Smirna/Izmir) kako bi podsetilo na korene. Za razliku od mnogih klubova, Panionios u fudbalu može da se pohvali sa dva trofeja kupa, a i u drugim sportovima je često predstavljao važan faktor. Boje kluba su plava i crvena, podsećaju na Barselonu, ali u stvari predstavljaju istorijsku grčku pomorsku zastavu.

Apolon Pontu – Pontski Grci su došli u Solun

Pontski Grci, koji su nakon propasti istoimene republike izbegli sa prostora današnje Turske i naselili Solun, isprva su osnovali samo kulturno društvo, koje će očuvati tradiciju i folklore ljudi sa tog prostora. No 1926, poučeni primerima (AEK-a i PAOK-a) odlučuju da osnuju svoj klub. Pontske izbeglice, odnosno njihovi potomci žive dominantno u naselju Kalamarias, pa se klub, danas zovre Apolon Kalamarias (nekada se zvao Pontu, po regiji iz koje su izbegli). Pontska zajednica, danas je jako ponosna na svoj klub, iako nikada nije izrastao u bitan faktor na sportskoj sceni. Boje kluba, crvena i crna, predstavljaju krv prolivenu tokom rata i žal za stradalima. 

Agrotikos Asteras – Solunski klub iz Male Azije 

Najmanji izbeglički klub, dolazi iz predgrađa Soluna. On čuva tradiciju Grka iz Male Azije i zove se Agrotikos Asteras. To je i najmlađi klub, s obzirom da je osnovan tek 1932. godine. Klub je nastao u radničkim četvrtima i kroz godine postao simbol borbe i sportskog ponosa onih koji su morali iznova da grade svoje živote. Ono što je za njih interesantno, jeste da su veći deo postojanja proveli po nižim ligama, a smešteni su u naselju Neos Koklutzas, odnosno naselje koje nosi naziv po mestu odakle su stigli osnivači (naselje istog naziva postoji i u Izmiru). Najveći uspeh za njih je sezona 2005/6 kada je klub stigao do polufinala kupa. Oni su na tom putu u četvrtom kolu na penale izbacili PAOK, a u polufinalu ih je zaustavio AEK. Ipak, nisu ostali dužni Atinjanima, nakon poraza u prvom meču, ostvarili su utešnu pobedu od 1:0 u revanšu.

Izbeglički klubovi nisu samo fudbalske institucije, već predstavljaju deo kulturnog i istorijskog nasleđa Grčke. Njihovi stadioni, dresovi i simboli nose priču o ljudima koji su morali da izgrade novi život u novoj zemlji. Danas, AEK, PAOK, Apolon Smirnis, Panionios, Apolon Pontu i Agrotikos Asteras i dalje predstavljaju most između prošlosti i sadašnjosti i čuvaju sećanje na izgubljene domove i ljude koji su ih nekada nastanjivali.