CAO NAC: Šampioni u dvije zemlje

Sport se često naziva „ogledalom društva“, ponajviše zato što dijeli sudbinu društva kojem pripada. Istorijske okolnosti, promjene granica i ratovi uticali su na različite načine kako na sportiste tako i na sportske kolektive originalno stvorene da okupljaju i predstavljaju lokalne zajednice. Neki klubovi su prolazili kroz brojne promjene identiteta, neki zastupaju vrijednosti fundamentalno drugačije od onih do kojih su držali prije, a neki su prohujali sa vihorom i iza njih su tek ostali tragovi u istorijskim knjigama da ih je nekad bilo.

Nama najpoznatiji primjeri svakako su sa ovih prostora, usljed brojnih promjena državnih organizacija i društvenih uređenja. Međutim, iako npr. možemo reći da je splitski Hajduk bio prvak i Kraljevine Jugoslavije i SFR Jugoslavije i Hrvatske, te samim time prvak različitih država i suprotstavljenih društvenih uređenja, te su države naslijedile jedna drugu kako je prethodna prestala da postoji. Ono što se baš rijetko dešava je da neki klub nastupa u različitim državama koje nisu jedna drugoj uslov postojanja.

Mali je broj klubova koji mogu da se pohvale sa titulama osvojenim u dvije potpuno različite države. Bečki Rapid je osvojio njemačku Bundesligu 1941, pored brojnih austrijskih titula. Deri Siti je bio prvak i Sjeverne i Republike Irske. U tom malom društvu nalazi se i danas četvrtoligaš iz Oradeje, rumunskog grada koji se na mađarskom zove Nađvarad, a kod nas je poznat i kao Veliki Varadin.

Danas je Oradeja u središnjem dijelu sjeverozapadne rumunske pokrajine Krišana i nalazi se na 13 kilometara od mađarske granice. Ali početak fudbalske priče ovog grada vodi nas 115 godina unazad, u proljeće 1910. godine, kada je tadašnji Nađvarad bio perspektivan trgovački grad u sklopu Austro-Ugarske. Studenti koji su se vraćali u grad iz Budimpešte, Beča ili inostranstva donijeli su u grad fudbalsku loptu i strast koja ne prestaje do današnjih dana.

U maju osnovan, 31. jula 1910. godine svoju prvu službenu utakmicu odigraće NAC, punim imenom Nagyváradi Athletikai Club, protiv KVSC-a iz Koložvara, kluba i grada danas znanog kao Kluž. Ubrzo su počeli da igraju u regionalnoj ligi južne Mađarske, koju su osvojili 1913. godine sa 25 pobjeda u 30 utakmica. Kao prvaci svojeg ranga, kvalifikovali su se za završni nacionalni turnir šampionata u Budimpešti koji je trebalo da se održi u ljeto 1914. godine.

Taj se turnir, međutim, nikada neće održati jer će tog ljeta izbiti Prvi svjetski rat koji će Austro-Ugarska početi a završiće njenim raspadom. Na prostorima poražene monarhije nastaće neke nove države a teritorije Austrije i Mađarske biće drastično smanjene. Baš u Nađvaradu će u novembru 1918. godine lokalno Rumunsko nacionalno vijeće proglasiti pripajanje Transilvanije i Krišane Rumuniji što će biti ozvaničeno Trijanonskim sporazumom 4. juna 1920.

Između ostalog, Trijanonskim sporazumom je i Nađvarad pripao Rumuniji, iako su dotad 91% njegove populacije činili Mađari, te zvanično promijenio ime u Oradeja. NAC je takođe promijenio svoje mađarsko ime u rumunsku varijantu – CAO, odnosno Club Atletic Oradea, te nastavio da se takmiči u rumunskoj regionalnoj diviziji. Narednih godina će brojni Mađari otići preko nove granice u Mađarsku, pa će i tim ubrzo postati miješanog nacionalnog sastava.

CAO će se tokom tridesetih godina 20. vijeka probiti u najviši rang rumunskog fudbala i čak biti vicešampion 1935. godine, iza tada dominantne Ripensije iz Temišvara, a ispred Venusa iz Bukurešta. „Zeleno-bijeli“ iz Oradeje su tih godina imali sjajan tim predvođen Ferencom Ronejom (strijelac prvog gola u istoriji rumunske reprezentacije i to protiv Jugoslavije 1922), Nikolaem Kovačem (koji je igrao na tri Svjetska prvenstva), te Julijem Bodolom (koji je držao rekord sa najviše golova za rumunsku reprezentaciju dok ga nije oborio izvjesni George Hadži).

Samo tri godine kasnije, CAO će ispasti u Diviziju B i tu ostati do 1940. godine. Međutim, ispadanje u niži rang i loši rezultati „zeleno-bijelih“ ubrzo će biti najmanja briga za stanovnike Oradeje. Evropa je ponovo bila u vihoru rata, a vrtoglavi uspon nacističke Njemačke imaće neočekivane posljedice i na ovaj grad. Mađarski regent Mikloš Horti prišao je Trojnom paktu ne bi li vratio izgubljene teritorije nakon Prvog svjetskog rata. U tome je i uspio 1940. kada je Bečkom arbitražom, odnosno de fakto ultimatumom Hitlera i Musolinija Rumuniji, Transilvanija (a s njom i Oradeja) ponovo došla pod mađarsku vlast.

Oradeja je ponovo postala Nađvarad, CAO se ponovo zvao NAC. Rumuni su sada napuštali grad, a Mađari se doseljavali. U NAC su tako preko nove granice iz Rumunije stigli, kao i u druge mađarske klubove, talentovani igrači mađarskog porijekla. Među njima su se isticali Jožef Pečovski iz Temišvara, kasnije legenda rumunskog fudbala, Julij Bodola koji se vratio iz Bukurešta, te Đula Lorant koji će svjetsku slavu steći kao dio mađarske „lake konjice“, zlatne generacije iz 1950-ih.

NAC je bio odjednom prepun visokog kvaliteta i to se ubrzo odrazilo i na rezultate. Nakon samo godinu dana provedenih u regionalnoj ligi, NAC je ponovo ušao u mađarski „bajnokšag“. Već 1943. bili su drugoplasirani da bi 1944. godine postali prvi klub izvan Budimpešte koji je osvojio titulu šampiona Mađarske, sa čak 13 bodova ispred Ferencvaroša, te 16 ispred Ujpešta. Trener te sjajne generacije bio je Ferenc Ronej, bivši igrač NAC-a dok su igrali pod okriljem rumunskog saveza i imenom CAO.

Klub iz Nađvarada, međutim, neće imati priliku da brani svoju titulu. Godina 1944. bila je možda i najburnija u burnoj istoriji grada. Kako je sa istoka pristizala Crvena armija, regent Horti je pokušao da pređe na stranu saveznika. Nijemci su otkrili njegov plan i okupirali Mađarsku te umjesto Hortija na vlast postavili nacističkog političara Ferenca Salašija, lidera zloglasnih Strelastih krstova (Nyilaskeresztes). Počeo je masovni progon Jevreja koji je rezultirao gotovo potpunom eliminacijom jevrejske populacije iz Nađvarada.

Krajem oktobra 1944, u grad je stigla Crvena armija. Nacistička Njemačka je ubrzano gubila rat, Horti je pobjegao, Salaši je osuđen na smrt, a Nađvarad je, vjerovali ili ne, ponovo postao dio Rumunije i preimenovan u Oradeju. Kratkotrajni boravak u mađarskom fudbalskom društvu bio je završen za NAC, ali povratak pod okrilje rumunskog saveza nije značio kraj turbulencija za ovaj klub.

Klub je 1948. preimenovan u Libertatea Oradea, a potom u ICO Oradea, te konačno Progresul Oradea. Šampionski tim se raspao, većina igrača je otišla da igra ili u Mađarsku ili za novu silu rumunskog fudbala, ITA Arad, koji je u periodu od 1947 do 1950. osvojio tri titule šampiona.

Titulu nisu osvojili samo 1949. godine kada se niotkuda ponovo pojavio klub iz Oradeje. Osvojili su titulu prvaka, sada Rumunije, sa pet bodova više od CFR Bukurešta. U samo pet godina dakle, isti klub iz istog grada, makar mijenjali ime sto puta, osvojio je titule šampiona prvo Mađarske a potom Rumunije. Ovaj neobičan razvoj događaja ostaje zabilježen kao apsolutni sportski raritet.

Trener tog tima bio je Nikolae Kovač, bivši igrač CAO, a prvo ime rumunskog šampiona za 1949. godinu bio je George Vaci, koji je u 26 utakmica te sezone postigao 21 gol. Klub će se još 1956. okititi i nacionalnim kupom, nakon čega će uslijediti godine slabih rezultata i nebrige rumunskih vlasti čije su simpatije više bile okrenute klubovima iz Bukurešta. Klub je bankrotirao i ugasio se 1963. godine.

Tu priči srećom nije kraj. CAO je oživljen 2017. godine u Oradeji i trenutno se takmiči u četvrtom rangu rumunskog fudbala. „Zeleno-bijeli“ sada u grbu imaju obe skraćenice, CAO i NAC, čime žele da pokažu da baštine bogatu tradiciju ovog kluba, ali i rumunsko i mađarsko naslijeđe ovog grada. Mali klub, danas gotovo nepoznat van lokalnih okvira, ali klub velike istorije iz grada preko kojeg su prelazile vojne sile i oko kojeg su se crtale granice. Danas je možda daleko od nekadašnje slave, ali s obzirom na sve, njegov najveći uspjeh je da i dalje postoji.